نور در معماری سنتی و اهمیت نور در ساختمان ها

­نور در معماری سنتی همیشه بخش جدایی ناپذیر سازه بوده است. نور در معماری سنتی علاوه بر نقشی که در تامین روشنایی فضا داشته به عنوان جزئی از تزئینات محسوب شده و سایر تزئینات ساختمان نیز در جهت تقویت نقش نور در معماری به کار برده می شدند. در معماری سنتی ایرانی برای همه فضاها به یک میزان نور و روشنایی تعریف نمی شود و میزان نور مناسب برای هر فضا به نیاز و عملکرد آن فضا در معماری بستگی دارد. برای مثال ممکن است فضاهایی داشته باشیم که فقط در شب و یا فقط در روز از آنها استفاده شود، در نتیجه میزان روشنایی مورد نیاز در این دو فضا متفاوت خواهد بود. پس قبل از تعیین میزان روشنایی هر فضا باید عملکرد فضاها مشخص شود. در ادامه به بررسی بیشتر نور در معماری و همچنین اهمیت نور در معماری به خصوص معماری سنتی می پردازیم.

نور در معماری و اهمیت آن در ساختمان

درست است که مهمترین و اصلی ترین وظیفه نور در معماری روشن کردن فضا و ساختمان می باشد؛ اما با این حال نور در معماری چه به صورت طبیعی و چه به صورت مصنوعی تاثیرات مثبت و زیادی بر فضای داخلی و خارجی ساختمان دارد که چند مورد از آن، به شرح زیر می باشد.

• نور در معماری علاوه بر روشن نمودن فضا، نقاطی از ساختمان را برجسته می کند.
• نور عیوب و اشتباهات معماری را می پوشاند.
• نور در معماری توجه بیننده را به نقاط مشخصی جلب می کند.
• استفاده صحیح از نور در معماری باعث شود مکانی امن یا مقدس به نظر برسد.­

اهمیت و نقش نور در معماری سنتی چیست؟

پرده، انواع شیشه، شکل و ابعاد پنجره و … از عناصری هستند که به کنترل بیشتر و بهتر نور در معماری کمک می کنند.
با توجه به موقعیت جغرافیایی مشخصی که ساختمان در آن قرار می گیرد، ساعت، جهت و میزان تابش نور خورشید در طول روز مشخص است. به کمک عناصر ذکر شده تا حدودی می توانیم جهت و میزان نور در معماری ساختمان را کنترل کنیم؛ اما همیشه نور طبیعی محدودیت هایی نیز دارد. بهترین راه حل برای جبران این محدودیت ها، استفاده از نور مصنوعی  در معماری می باشد.

نور در معماری سنتی به تنهایی معنا نمی دهد و همیشه برای ایجاد سایه هایی زیبا، مورد استفاده قرار گرفته است. یکی از راه های بازی با نور در معماری و ایجاد سایه در راستای افزایش زیبایی نورپردازی طبیعی، که در معماری سنتی از آن استفاده می شود؛ ایجاد تفاوت در سطح دیوار های خارجی و داخلی بوده است. این اختلاف سطح در دیوار های خارجی به جذب نور نیز بسیار کمک می کند.
یکی دیگر از کاربرد های نور در معماری سنتی استفاده از نور به عنوان راهنمای حرکتی می باشد. نور در معماری سنتی حکم یک راهنما برای تعیین مسیر در ورودی ها و خروجی ها را دارد.

نور در فضای خارجی و نمای ساختمان چه نقشی دارد؟

نور در معماری سنتی به کشیده نشان دادن نما یا برجسته کردن بخش مشخصی از ساختمان مانند ورودی، کمک می کند.
به طور کلی نور در معماری یک ساختمان تعیین کننده ی هویت آن ساختمان می باشد.

عناصر مربوط به نور در معماری سنتی، نور گیر و کنترل کننده نور

عناصر مربوط به کنترل و تنظیم نور در معماری سنتی به دو گروه تقسیم می شود. کنترل کننده های نور و نور گیرها.

کنترل کننده های نور در معماری کدامند؟

کنترل کننده های نور در معماری برای تنظیم و کنترل نور خورشید به داخل ساختمان مورد استفاده قرار میگیرد و خود به دو دسته تقسیم می شود.

دسته اول عناصری هستند که جزئی از ساختمان محسوب می شوند و دسته دوم آن هایی هستند که به بنا افزوده شده و گاهی جنبه ی تزئینی نیز دارند، مانند پرده.

کنترل کننده های نور در معماری عبارتند از : رواق، تابش دهنده، سایبان، سرداق، ساباط، پرده و… .
در ادامه برای آشنایی و شناخت بیشتر دو مورد از کنترل کننده های نور در معماری سنتی را معرفی می کنیم.

سایه بان ها، پرکاربردترین کنترل کننده های نور در معماری :

سایه بان ها با ایجاد سایه بر روی سطح، از تابش مستقیم نور بر آن سطح جلوگیری کرده و در نتیجه به خنک ماندن فضای پشت سطح مورد نظر کمک می کند. سایه بان ها علاوه بر کنترل نور در معماری به تهویه طبیعی فضا نیز کمک می کند. محل نصب و نوع سایه بان نیز در عملکرد سایه بان ها بسیار تاثیر گذار است. سایه بان ها به سه دسته ثابت، متحرک و طبیعی تقسیم می شوند.

رواق، فضایی برای کنترل نور در معماری سنتی :

فضایی با سقف و ستون که حداقل یک سمت آن بسته باشد. رواق، نور و حرارت خورشید را به صورت غیر مستقیم وارد فضای خانه می کند و برای مناطق گرم و خشک بسیار مناسب است. در معماری سنتی مناطق گرم و خشک، رواق بسیار مورد استفاده قرار می گرفت.

نورگیر ها، عناصری موثر بر نور در معماری

در معماری سنتی عناصر زیادی با نام های مختلفی به عنوان نورگیر در ساختمان ها به کار برده می شود، این عناصر عبارتند از روزن، درب و پنجره مشبک، شباک، ارسی، جام خانه، هورنو، روشندان، فریز و خوون و…
در ادامه برای آشنایی و شناخت بیشتر یک نمونه از این نورگیر ها را معرفی می کنیم.

هورنو، عنصری زیبا برای ورود نور در معماری سنتی  :

در سقف های گنبدی شکل معمولا یک روزنه در بالاترین نقطه آن قرار دارد که نور از آن وارد فضا می شود و فضا را روشن می کند. به این نورگیر سقفی هورنو می گویند.